ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Τα επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής προωθούν σε μεγάλο βαθμό τον πολιτισμό. Πιο συγκεκριμένα, αφορούν τις εξελίξεις των νέων τεχνολογιών, την ανάπτυξη των επιστημών και την τάση του ανθρώπου να καινοτομεί. Όμως, στις μέρες μας απουσιάζει το σημαντικότερο αγαθό, η οικουμενική συνείδηση που περικλείει το πνεύμα αλληλεγγύης. Φαίνεται παράδοξο μέσα σε τέτοιες συνθήκες προόδου να γίνεται λόγος για ανθρώπους που εμμένουν στην αδιαλλαξία και να μη δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την ευδοκίμηση του ρατσισμού. Δυστυχώς, υποστηρίζεται έτσι μία αντίληψη, η οποία νομιμοποιεί τον κυριαρχικό ρόλο μιας ομάδας έναντι κάποιων άλλων και, τελικά, τη διατήρηση προνομιών των μελών της. Συνεπώς, η εμφάνιση και η διόγκωση του προβλήματος αυτού οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που πηγάζουν από το ευρύ φάσμα της συλλογικής ζωής.

Η αλήθεια είναι ότι οι διαφορετικές ομάδες ανταγωνίζονται και αναδύονται κοινωνικά στερεότυπα. Αρχικά, τα μέλη της κάθε ομάδες (γηγενείς # μετανάστες) αποβλέπουν στη διατήρηση ή αντίστοιχα στην ενίσχυση της θέσης τους και συχνά των προνομιών τους. Άρα, τείνουν να ενστερνίζονται αβασάνιστα αντιλήψεις, τις οποίες εφαρμόζουν, με αποτέλεσμα να εξιδανικεύουν τη δική τους κατηγορία και να υποτιμούν τους άλλους. Αντιλήψεις, δηλαδή, που δικαιολογούν την επιβολή τους ή, έστω, την εξέχουσα θέση στην κοινωνία σε σχέση με τους άλλους. Επιπρόσθετα, αυτές οι αξίες μεταγγίζονται στον καθένα από μικρή ηλικία μέσα από τους φορείς κοινωνικοποίησης, όπως για παράδειγμα τις συναναστροφές και τους φορείς ενημέρωσης. Ως εκ τούτου, εσωτερικεύονται ασυνείδητα, ακριβώς επειδή παρουσιάζονται ως παραδεδεγμένες αλήθειες. Καταλήγοντας, αυτές οι αντιλήψεις επιδρούν στη σκέψη και τον ψυχισμό του ανθρώπου και τον ωθούν να αντιμετωπίζει με προκατάληψη και περιφρόνηση τους πρόσφυγες ή τους μετανάστες.

Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι ο φόβος απέναντι στο αλλότριο στηρίζει τον ρατσισμό. Ειδικότερα, το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όπου οι κοινωνίες γίνονται πιο ποικιλόμορφες, γεννά τόσο την ανασφάλεια όσο και την καχυποψία. Αιτία αυτού είναι η συνύπαρξη ατόμων και ομάδων με ισχυρές πολιτισμικές διαφορές, τις οποίες αδυνατούν να κατανοήσουν και να αποδεχθούν. Η αθρόα μετακίνηση των ανθρώπων δεν παρήγαγε την αμοιβαιότητα των λαών – όπως θα έπρεπε και όπως η εποχή προστάζει – αλλά την επίταση της μισοξενίας. Έτσι, ήρθαν στην επιφάνεια ανθρώπινες αδυναμίες, όπως η άγνοια και η απουσία διεισδυτικής κριτικής ματιάς. Εκείνες συνιστούν φραγμό στη σκέψη και δεν επιτρέπουν στον άνθρωπο να διακρίνει τις στρεβλώσεις της πραγματικότητας και να καταπολεμά τις προκαταλήψεις ορθολογικά. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η λήψη αποτελεσματικών μέτρων για την εδραίωση νοοτροπίας ανεκτικότητας.

Σαφώς, η αντιμετώπισή του είναι ένα δυσεπίτευκτο έργο σε μια εποχή που τα κοινωνικά προβλήματα οξύνονται. Αποτελεί, ωστόσο, αναγκαιότητα, εάν επιδίωξή μας είναι να διαμορφώσουμε έναν κόσμο ειρήνης, δικαιοσύνης και ανθρωπιάς. Σ’ αυτή την περίπτωση, η οικογένεια οφείλει να αναλάβει (αμέσως) δράση. Πρέπει να αποδείξει ότι είναι φορέας ανθρωπισμού και λογικής με το ζωντανό της παράδειγμα. Ακόμη, οι γονείς καλό θα ήταν να μεταδίδουν υψηλές αξίες, λόγου χάρη σεβασμό, αλληλεγγύη και διάλογο αντιμετωπίζοντας έτσι κάθε άνθρωπο στη ζωή τους ή συμμετέχοντας σε εθελοντικές δράσεις. Επιπλέον, στο σχολείο πρέπει να παρέχεται ανθρωπιστική παιδεία. Μ’ αυτό τον τρόπο, οι μαθητές θα αποκτήσουν συνεργατικές ικανότητες μέσα από δραστηριότητες: φιλανθρωπικές δράσεις, παγκόσμια ιστορία σε μουσεία για καταπολέμηση ξένων πολιτισμών και θα συνειδητοποιήσουν ότι κάθε άνθρωπος είναι φορέας μιας πολιτισμικής κληρονομιάς, διαφορετικής αλλά ισότιμης.

Συμπληρωματικά, απαιτείται η ενεργοποίηση των διεθνών οργανισμών, λόγου χάρη του ΟΗΕ, της Διεθνής Αμνηστίας και της Unicef. Καλό θα ήταν να εποπτεύουν την τήρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και να ασκούν πίεση σε καθεστώτα που διατηρούν ρατσιστικούς και προσβλητικούς θεσμούς. Θα ήταν σημαντικό, επίσης, να επιβάλλουν κυρώσεις σε πλαίσια που εντοπίζονται σχετικά φαινόμενα. Τέλος, η πολιτική ηγεσία είναι απαραίτητο να προετοιμάζει το κράτος για την υποδοχή προσφύγων και μεταναστών. Ενδεικτικά, έχει τη δυνατότητα να οργανώνει προγράμματα ένταξης και προσαρμογής τους (εύρεση εργασίας, παροχή στέγης, διδασκαλία γλώσσας, επιμορφώσεις) θεσπίζοντας μία ειδική νομοθεσία για τα δικαιώματά τους.

Συμπερασματικά, ο ρατσισμός έχει ισχυρή παρουσία και στη σύγχρονη εποχής, γεγονός που αποδεικνύεται από την ποικιλομορφία των αιτιών του. Οπωσδήποτε, πρόκειται για ένα φαινόμενο που υπονομεύει την ομαλή λειτουργία των κοινωνιών και αποτελεί φραγμό στη σκέψη και στην πρόοδο. Επομένως, είναι απαραίτητη η αφύπνιση και η ανάληψη πρωτοβουλιών απ’ όλους, προκειμένου να τεθούν βάσεις κοινωνικής αρμονίας και προόδου. Ας μην ξεχνάμε, πως κάθε μετανάστης είναι φορέας μιας διαφορετικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Άρα, ας αναλογιστούμε τα θετικά που προκύπτουν από την πολλαπλότητα μέσα από τη διαφορετικότητα. Επιλογικά, όπως λέει ο Κόνραντ Αντενάουερ «Όλοι ζούμε κάτω από τον ίδιο ουρανό, αλλά δεν έχουμε όλοι τον ίδιο ορίζοντα.»