ΠΩΣ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΩ ΤΗΝ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΣΕ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ

«Τα καλύτερα και πιο όμορφα πράγματα στον κόσμο δεν μπορεί κανείς να τα δει, ούτε καν να τα αγγίξει. Πρέπει να τα νιώσει με την καρδιά του». — Έλεν Κέλερ

Ιστορικά, η ενσυναίσθηση ήταν κάτι που ξεχώριζε τους ανθρώπους από τα ζώα. Εσφαλμένα πολλοί θεωρούσαν ότι τα ζώα και τα θηλαστικά δεν δείχνουν ενσυναίσθηση. Επιπλέον, πίστευαν ότι τα μωρά γεννιούνται χωρίς αυτή την ικανότητα. Ωστόσο, η επιστήμη δείχνει πως έχουμε βιολογική προδιάθεση να συνδεόμαστε με τους άλλους.

Αυτό συμβαίνει γιατί η ενσυναίσθηση εδρεύει στο στεφανοειδές σύστημα του εγκεφάλου, που ελέγχει τη μνήμη, τα συναισθήματα και τα ένστικτα. Είναι ένα πολύπλοκο νευρολογικό σύστημα που περιλαμβάνει κατοπτρικούς νευρώνες και την έλικα του προσαγωγίου.

Ο καθηγητής ψυχολογίας στο UCLA, Daniel Siegel, λέει: «Η ενσυναίσθηση δεν είναι μια πολυτέλεια για τα ανθρώπινα όντα, είναι μια αναγκαιότητα. Δεν επιβιώνουμε επειδή έχουμε γαμψά νύχια ή κυνόδοντες. Επιβιώνουμε επειδή μπορούμε να επικοινωνούμε και να συνεργαζόμαστε».

Με απλά λόγια, ενσυναίσθηση σημαίνει να “μπαίνεις στα παπούτσια του άλλου”, να αναγνωρίζεις και να κατανοείς τα αισθήματα των άλλων και να νιώθεις αυτό που νιώθουν. Όπως είπε ο Adler: «Να μπορούμε να βλέπουμε με τα δικά τους μάτια, να ακούμε με τα δικά τους αυτιά και να νιώθουμε με τη δική τους καρδιά».

Η ενσυναίσθηση καλλιεργείται;

Η απάντηση είναι ναι. Όπως κάθε άλλη ικανότητα, έτσι κι η ενσυναίσθηση καλλιεργείται μέσα από τη μάθηση, την παρατήρηση, το σχολείο, το σπίτι και κάθε περιβάλλον στο οποίο ζει και λειτουργεί ένα παιδί.

Αναπτύσσεται κατά τη νηπιακή ηλικία μέσα από τη σχέση με το άτομο στο οποίο υπάρχει προσκόλληση — συνήθως τη μητέρα. Ένα παιδί πρώτα μαθαίνει να ταυτίζεται με τα συναισθήματα της μητέρας του και έπειτα με των άλλων.

Η βλεμματική επαφή, οι εκφράσεις του προσώπου και ο τόνος της φωνής είναι καθοριστικοί στην αρχή της ζωής, καθώς μέσα από αυτά το παιδί αποκτά ασφαλή προσκόλληση κι αρχίζει να εκπαιδεύεται στην ενσυναίσθηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι ένα μωρό συχνά θα προσπαθήσει να ηρεμήσει ένα άλλο που κλαίει ή θα βάλει κι αυτό τα κλάματα χωρίς να ξέρει γιατί. Μελέτες δείχνουν ότι παιδιά 18 μηνών θα προσπαθήσουν σχεδόν πάντα να βοηθήσουν έναν ενήλικα που δυσκολεύεται να κάνει κάτι.

Ο ρόλος των γονιών

Οι γονείς είναι το πρώτο παράδειγμα ενσυναίσθησης. Τα παιδιά συνεχώς παρατηρούν και αντιγράφουν τους γονείς τους. Αυτό που βιώνουν στο σπίτι είναι βασικό για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, γι’ αυτό είναι σημαντικό και οι ίδιοι οι γονείς να τη δείχνουν στην πράξη.

Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλον κακοποίησης —σωματικής ή ψυχολογικής— δυσκολεύονται περισσότερο να εκδηλώσουν ενσυναίσθηση. Το ίδιο ισχύει και για παιδιά από υπερπροστατευτικές οικογένειες, όπου οι γονείς τους υπαγορεύουν πώς να αισθάνονται και να φέρονται. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης:

• Δημιουργώντας ένα ασφαλές περιβάλλον όπου το παιδί μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματά του.

• Προτρέποντάς το να μιλάει ανοιχτά και να ονομάζει αυτά που νιώθει.

• Διαβάζοντας μαζί βιβλία και συζητώντας για τα συναισθήματα των χαρακτήρων.

• Επαινώντας ευγενικές και ευαίσθητες πράξεις του.

Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης από πολύ νωρίς βοηθά τα παιδιά να δημιουργήσουν στο μέλλον καλύτερες και πιο στοργικές σχέσεις. Αν η ικανότητα αυτή δεν καλλιεργηθεί, παρότι υπάρχει από τη γέννηση, μπορεί να μείνει αδρανής.

Βιβλιογραφία

• Jessica Joelle Alexander, Iben Dissing Sandahl, «Γιατί οι Δανοί μεγαλώνουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στον κόσμο», μτφ. Σοφία Ανδρεοπούλου, εκδ. Διόπτρα

• Σπύρος Καλημέρης, Ψυχίατρος, «Τι είναι η ενσυναίσθηση», 02/08/2024, kalimeristherapist.com

• Φρόσω Φωτεινάκη, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, «Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά με ενσυναίσθηση», 30/07/2024, blog.dioptra.gr

• The Mamagers Team, «Είμαστε όλοι προγραμματισμένοι για ενσυναίσθηση», 11/12/2017, themamagers.gr