ΑΠΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΣΕ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ: Η ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΡΟΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Μία από τις κλασικότερες ασκήσεις που καλούνται τα παιδιά να αντιμετωπίσουν από τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους ζωής είναι να μπορούν να αναγνωρίζουν το «υποκείμενο» και το «αντικείμενο» μέσα σε μια πρόταση. Πιο συγκεκριμένα, για να υπάρχει «υποκείμενο» και «αντικείμενο» πρέπει να υπάρχει μια ενέργεια – ένα ρήμα δηλαδή που να δείχνει ότι κάποιος κάνει κάτι.

«Υποκείμενο» είναι η λέξη που δείχνει ποιος κάνει την ενέργεια και «αντικείμενο» είναι η λέξη που δείχνει πού πηγαίνει αυτή η ενέργεια. Τι συμβαίνει όμως όταν οι ρόλοι αυτοί αντιστρέφονται;

Εκπαίδευση: Σκοπός ή Σύστημα;

Ας εξετάσουμε το παράδειγμα της ίδιας της εκπαίδευσης. Όπως και σε όλους τους τομείς μιας κοινωνίας, έτσι και στην εκπαίδευση υπάρχουν διασταυρούμενες απόψεις για το αν οι υιοθετούμενες διαδικασίες εκπληρώνουν τον σκοπό ύπαρξής της.

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να ορίσουμε ποιος είναι ο σκοπός της εκπαίδευσης. Αν και έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί, μπορούμε να πούμε απλά ότι εκπαίδευση είναι η διαδικασία μέσα από την οποία αποκτούμε νέες γνώσεις και καλλιεργούμε την ικανότητα να τις εφαρμόζουμε στο κοινωνικό πλαίσιο.

Η εκπαίδευση, λοιπόν, στοχεύει στη δημιουργία μορφωμένων ανθρώπων. Όπως είπε και ο Αϊνστάιν:
«Μόρφωση είναι ό,τι απομένει όταν κάποιος ξεχάσει αυτά που έμαθε στο σχολείο».

Από τη Μάθηση στη Μηχανική Αναπαραγωγή

Δυστυχώς, στις σύγχρονες σχολικές πρακτικές κυριαρχεί η στείρα παροχή έτοιμων πληροφοριών. Η επικρατούσα αντίληψη παρουσιάζει τη σχολική αυθεντία ως πηγή όλων των απαραίτητων γνώσεων για την κοινωνική επιβίωση. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτό το μοντέλο θεωρείται αποτυχία – για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά ο μαθητής.

Με αυτόν τον τρόπο, το όποιο πρόβλημα των εκπαιδευτικών μεθόδων μετακυλίεται στο άτομο, και η σχολική αποτυχία βιώνεται ως προσωπική ήττα. Αντίστοιχα, η επιτυχία ταυτίζεται με την αριστεία και την πρωτιά σε ένα πλαίσιο έντονου ανταγωνισμού.

Οι μαθητές, αντί να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης, μετατρέπονται σε παθητικούς δέκτες «μασημένων» γνώσεων που αποκτούν ανταλλακτική αξία στην κοινωνία.

Η Εκπαίδευση ως Αναπαραγωγή Ανισοτήτων

Με αυτόν τον τρόπο, η εκπαίδευση παύει να λειτουργεί ως διαδικασία χειραφέτησης και συμβάλλει στη διαιώνιση των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι μαθητές διαμορφώνονται ώστε να καταλάβουν συγκεκριμένες κοινωνικές θέσεις, διατηρώντας το υπάρχον κοινωνικό μοντέλο.

Δεν είναι τυχαίο ότι σπάνια χρησιμοποιείται ο όρος «εκπαιδευτική διαδικασία» – περισσότερο γίνεται λόγος για το «εκπαιδευτικό σύστημα». Αυτό δείχνει μια λειτουργική, σχεδόν βιομηχανική προσέγγιση της εκπαίδευσης, η οποία εφαρμόζεται απαράλλαχτα εδώ και δεκαετίες.

Τι Δε Διδάσκεται

Παρόλο που η κοινωνία εξελίσσεται, τα σχολεία συχνά δεν ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες. Έτσι, παραμένουν στο περιθώριο μαθήματα όπως η οικονομική παιδεία, η οικογενειακή αγωγή, η βιώσιμη κατοίκηση ή η περιβαλλοντική υπευθυνότητα.

Κι όμως, τέτοιες γνώσεις θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε προβλήματα όπως η οικονομική κρίση, η ενδοοικογενειακή βία ή η κλιματική αλλαγή.

Η Δημιουργικότητα που Λείπει

Η ουσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν είναι η αποδοχή του δεδομένου, αλλά η σύνθεση γνώσεων για την παραγωγή του καινούριου. Οι μεγάλες αλλαγές στην ιστορία έγιναν όταν κάποιος τόλμησε να εφαρμόσει τη γνώση με διαφορετικό τρόπο.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Τόμας Έντισον, ο οποίος, όταν ρωτήθηκε γιατί δεν τα παράτησε μετά από 1000 αποτυχημένες προσπάθειες να ανάψει τη λάμπα, απάντησε:
«Δεν απέτυχα. Βρήκα 1000 τρόπους που δεν λειτουργούν».

Αυτός ο δημιουργικός τρόπος σκέψης, η αγάπη για τη μάθηση και την ανακάλυψη, είναι ακριβώς αυτό που δεν καλλιεργείται στο σημερινό σχολείο.

Καλή Πρόοδος;

Όταν δίνονται οι βαθμοί στους μαθητές, όλοι εύχονται «καλή πρόοδο». Όμως, η πραγματική πρόοδος δεν έρχεται από την αναπαραγωγή αλλά από την ενεργή συμμετοχή, την αμφισβήτηση και τον πειραματισμό.

Η πρόοδος συμβαίνει όταν το εκπαιδευτικό μοντέλο έχει επίκεντρο τον εκπαιδευόμενο. Μόνο τότε οι μαθητές μπορούν να ξαναγίνουν υποκείμενα της γνώσης – κι όχι απλώς αντικείμενα που την καταναλώνουν.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή: papalits.com